Υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί τρόποι για να επικοινωνήσουμε το παιδί μας σε συνάρτηση με την ηλικία και το στάδιο ανάπτυξής του. Τα βρέφη, για παράδειγμα, επικοινωνούν κυρίως μέσω της γλώσσας του σώματος: χρησιμοποιούν χαμόγελα, δάκρυα, κινήσεις των ποδιών και των χεριών για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Και εμείς χρησιμοποιούμε την ίδια γλώσσα για να επικοινωνήσουμε με τα βρέφη. Η χρήση της προφορικής γλώσσας για επικοινωνία με τους άλλους αποκτά μεγαλύτερη σημασία καθώς αυτό μεγαλώνει. Ανεξάρτητα από την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο ου παιδιού, σημασία έχει να προσπαθούμε πάντα να εξασφαλίζουμε τις απαραίτητες προϋποθέσεις για μια αποτελεσματική επικοινωνία με το παιδί μας.
Η Επιτυχημένη επικοινωνία
Τι σημαίνει σωστή και αποτελεσματική επικοινωνία; Σωστή επικοινωνία σημαίνει ότι ακούμε και ερμηνεύουμε σωστά το μήνυμα του παιδιού έτσι όπως εκείνο το εννοούσε. Η σωστή επικοινωνία επιτελείται όταν η διαπροσωπική αλληλεπίδραση ακολουθεί κάποιους κανόνες. Η αλληλεπίδραση στηρίζεται στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη συμπεριφορά και τις πράξεις του παιδιού (αντίληψη), στην απόφαση για το πώς θα αντιδράσουμε στις πράξεις αυτές (απόφαση) και στον τρόπο με τον οποίο θα αντιληφθούμε την αντίδραση του παιδιού στις δικές μας ενέργειες (δράση). Σε κάθε είδος διαπροσωπικής αλληλεπίδρασης επαναλαμβάνεται η διαδικασία : αντίληψη-απόφαση για δράση-δράση.
Τρόποι που υιοθετούν οι γονείς στην επικοινωνία με τα παιδιά τους
Γιατί τα παιδιά βρίσκουν ευκολότερο το να μιλάνε σε επαγγελματίες συμβούλους και ψυχολόγους παρά στους γονείς τους; Τι κάνει διαφορετικό ο επαγγελματίας που τον βοηθά να δημιουργήσει μια υποστηρικτική σχέση με το παιδί; Μετά από έρευνα και κλινική εμπειρία καταλαβαίνουμε τα απαραίτητα στοιχεία μιας αποτελεσματικής υποστηρικτικής σχέσης. Βασικό στοιχείο, λοιπόν, είναι αυτό που ονομάζουμε «γλώσσα της αποδοχής». Η αποδοχή του άλλου, όπως αυτός είναι, είναι σημαντικός παράγοντας δημιουργίας μιας σχέσης, όπου το πρόσωπο μπορεί να αναπτύσσεται, να αλλάζει, να γίνεται πιο παραγωγικό και δημιουργικό και να αξιοποιεί πλήρως τις δυνατότητές του.
Γιατί η αποδοχή των γονέων έχει τόσο σημαντική θετική επίδραση στο παιδί;
Πολλοί θεωρούν ότι, αν οι γονείς αποδέχονται το παιδί, τότε αυτό θα παραμείνει έτσι όπως είναι. Επίσης, πιστεύουν ότι ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσουμε το παιδί να γίνει καλύτερο στο μέλλον είναι να του λέμε τι δεν αποδεχόμαστε σε αυτό τώρα. Για το λόγο αυτό πολλοί γονείς στηρίζονται στη γλώσσα της μη- αποδοχής, πιστεύοντας ότι αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσουν το παιδί τους. Ωστόσο, η μη αποδοχή κάνει το παιδί να απομακρύνεται από τους γονείς του, να μη συζητά τα συναισθήματά του, να κλείνεται στον εαυτό του και να παίρνει αμυντική στάση. Αντίθετα, η αποδοχή δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να αναπτυχθούν, να ανακοινώσουν τα συναισθήματα και τις απόψεις τους –όποιες και αν είναι αυτές- να αισθανθούν ελεύθερα να μιλήσουν, να αποδεχτούν τον εαυτό τους και να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους. Πάνω απ’ όλα, η γλώσσα της αποδοχής δίνει στο παιδί το εσωτερικό συναίσθημα ότι οι γονείς το αγαπούν και το αποδέχονται, ακόμα και όταν αυτό κάνει λάθη.
Προϋποθέσεις μιας επιτυχημένης επικοινωνίας
Η βασική προϋπόθεση για μια αποτελεσματική επικοινωνία είναι η ενεργητική ακρόαση, το να καταλαβαίνουμε δηλαδή το πραγματικό νόημα των λεγόμενων του παιδιού. Η ενεργητική ακρόαση είναι ένας τρόπος για να βάλουμε σε λειτουργία μια σειρά βασικών στάσεων. Ποιες είναι όμως οι προϋποθέσεις που θα μας οδηγήσουν σε μια επιτυχημένη ενεργητική ακρόαση και επομένως σε μια αποτελεσματική επικοινωνία;
- Το να αφιερώνουμε το χρόνο που χρειάζεται κάθε φορά το παιδί μας για να μας μιλήσει. Έτσι, κερδίζουμε την εμπιστοσύνη του και το βοηθάμε να συνειδητοποιήσει ότι θα λύσει τα προβλήματά του. Επίσης, του δείχνουμε ότι πραγματικά θεωρούμε τα προβλήματά του σημαντικά.
- Το να είμαστε σε θέση να αποδεχτούμε τα συναισθήματα του παιδιού , όποια και αν είναι αυτά, ακόμα και όταν αντιτίθενται στις δικές μας απόψεις και προσδοκίες ή όταν είναι διαφορετικά από αυτά που εμείς πιστεύουμε ότι πρέπει να έχει ένα παιδί. Αποδοχή σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε στον άλλο το δικαίωμα να αισθάνεται θυμωμένος, αδικημένος, ντροπιασμένος, κλπ ακόμα κι αν εμείς νιώθουμε διαφορετικά. Σημαντικό είναι να αποδεχόμαστε τη διαφορετικότητα του χαρακτήρα των παιδιών μας, ακόμα και αν αυτό μας δυσκολεύει. Η αποδοχή εκφράζεται με το μήνυμα «Σ’ αγαπάμε, ακόμα και όταν κάνεις λάθη». Αντίθετα, ένα μη αποδεκτό οικογενειακό κλίμα (συνεχώς αυταρχικό, ειρωνικό, ανικανοποίητο και επικριτικό απέναντι στις προσπάθειες του παιδιού), κάνει το παιδί να απομακρύνεται από τους γονείς του και να κλείνεται στον εαυτό του.
- Το να συνειδητοποιήσουμε ότι τα συναισθήματα είναι παροδικά και συχνά αλλάζουν. Δεν υπάρχει λόγος να φοβόμαστε τα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να εκφράζει ένα παιδί
- Το να προσπαθούμε να ερμηνεύουμε σωστά τα μηνύματα του παιδιού, χωρίς να τα γενικεύουμε ή να τα παρερμηνεύουμε σύμφωνα με τις δικές μας ανάγκες
- Το να είμαστε σε θέση να αντιμετωπίζουμε το παιδί ως μια οντότητα χωριστή από εμάς, ως ένα μοναδικό πρόσωπο που έχει τη δική τους ταυτότητα και το δικό του τρόπο να βλέπει τα πράγματα
- Το να έχουμε ενσυναίσθηση, να προσπαθούμε να μπαίνουμε στη θέση του άλλου-χωρίς να ταυτιζόμαστε- με σκοπό να καταλάβουμε τι νιώθει. Ενσυναίσθηση είναι η διαδικασία κατά την οποία προσπαθούμε να έρθουμε στη θέση του παιδιού και να δούμε τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία, ώστε να καταλάβουμε τις αντιδράσεις του. Αυτό δε σημαίνει ότι δικαιολογούμε το παιδί και ξεχνάμε να του βάλουμε κανόνες!!!! Π.χ. Παραπονιέσαι ότι πήραμε ακριβότερο παιχνίδι στον αδελφό του. Αισθάνεσαι λοιπόν ότι σε αδικήσαμε;
- Το να έχουμε αυτογνωσία, να αναγνωρίζουμε και να συνειδητοποιούμε τα δικά μας συναισθήματα, να ερμηνεύουμε τη συμπεριφορά μας
- Το να εκφράζουμε τις δικές μας ανάγκες και συναισθήματα: είναι σημαντικό να είμαστε ειλικρινείς με το παιδί για το πώς αισθανόμαστε με τη συμπεριφορά του και όχι να κρύβουμε το θυμό μας προκειμένου να μην ταράξουμε τη σχέση μας. Είναι επίσης σημαντικό να μην ξεχνάμε να χρησιμοποιούμε κάποια παραδείγματα από την προσωπική μας ζωή, όταν ήμαστε στην ηλικία του παιδιού μας. Π.χ. καταλαβαίνω ότι κάποιες φορές σε κουράζει το να διαβάζεις τόσες ώρες. Κι εγώ ως μαθήτρια το είχα νιώσει. Είναι σημαντικό όμως αυτή σου η κούραση να μη σε κάνει να εγκαταλείψεις τη συνολική σου προσπάθεια.
Μαρία Τσιλιμπώκου
Ψυχολόγος-ΜΑ, Ειδική Παιδαγωγός
